Cùng khám phá Tết Hàn thực ở các vùng miền Việt Nam

Bánh trôi lá dứa cúng Tết Hàn Thực

Tết Hàn thực là ngày gì?

“Hàn” tức là lạnh còn “thực” là thức ăn. Như vậy ý nghĩa của Hàn thực tức là Tết chỉ ăn đồ nguội lạnh. 

Có khá nhiều tranh cãi xoay quanh nguồn gốc của Tết Hàn thực. Một bộ phận cho rằng ngay từ tên gọi “Hàn thực” đã là bắt chước từ Trung Quốc. Thực tế, Tết Hàn thực của người Việt bắt nguồn tuy cùng bắt nguồn từ một tập tục của người Trung Quốc nhưng khi du nhập vào Việt Nam đã có những sự cải cách phù hợp với nước ta.

Nguồn gốc Tết Hàn thực bắt nguồn từ câu chuyện của Giới Tử Thôi

Nếu ở Trung Quốc, vào ngày Tết Hàn thực, người dân sẽ chỉ ăn thức ăn lạnh đã nấu sẵn và không đốt bếp lửa trong vòng 3 ngày thì người Việt hoàn toàn không kiêng kỵ điều này. 

Mâm cúng Tết Hàn thực đầy đủ. Ảnh: Báo Đầu tư

Đối với người Việt, Tết Bánh trôi - Bánh chay không chỉ thể hiện đặc trưng văn hóa và lối sống mà còn bày tỏ những khát khao, ước mơ tốt đẹp của người Việt. Đó là hướng về cội nguồn dân tộc (gắn với nền văn minh lúa nước), tưởng nhớ đến những người đã khuất. Đồng thời, Tết Hàn thực cũng là dịp người người nhà nhà đoàn tụ, quây quần bên nhau cùng làm bánh trôi, bánh chay dâng lên trước bàn thờ gia tiên, nguyện cầu bình an.

Tết Hàn thực ở ba miền Việt Nam

Nhìn chung, mâm cúng Tết Hàn thực đều gồm có: hương, hoa, trầu, cau và 5 (hoặc 3 bát) bánh trôi, 5 (hoặc 3 bát) bánh chay dâng lên bàn thờ. Lễ lạt trong Tết Hàn thực không cần cầu kỳ, cỗ cao linh đình nhưng chắc chắn không thể thiếu bánh trôi và bánh chay. Ở mỗi miền Việt Nam, bánh trôi và bánh chay được làm theo những công thức khác nhau, thể hiện rõ đặc trưng của từng vùng. 

• Miền Bắc và miền Trung

Tại miền Bắc và miền Trung, người dân thường làm bánh trôi và bánh chay truyền thống. Loại bánh này được làm từ bột nước, bên trong chứa đường phên rồi vo tròn lại thả vào nước sôi. Khi ăn bánh có thể kèm theo vừng, dừa nạo.

Bánh trôi được trang trí thêm mè (vừng)

Bánh chay gồm 2 loại là có nhân đậu, đường hoặc không nhân. Phần bột bánh chay sau khi được nặn thành hình dẹt cỡ chôn bát sẽ được luộc trong nước sôi đến khi chín. Bánh chay được dùng kèm với nước đường chứa bột sắn dây ướp hương hoa bưởi và rắc thêm vừng, dừa bào tùy thích.

Bánh chay trong Tết Hàn thực

Đặc biệt, tại Cao Bằng và Lạng Sơn người Tày còn cúng bánh Coóng Phù. Loại bánh thú vị ở chỗ có cách làm giống bánh trôi nhưng ăn lại có vị giống bánh chay. Khi ăn bánh Coóng Phù, người ta thường chan với mật mía đun nóng và gừng để thêm đậm vị, thơm và tốt cho sức khỏe.

• Miền Nam

Tại miền Nam, người dân thường chỉ nấu chè trôi nước thay vì làm bánh trôi, bánh chay. Viên chè trôi nước miền Nam mang hình dáng tròn đầy, tượng trưng cho sự viên mãn. Khi dùng chè trôi nước được ăn kèm nước đường và gừng. Một số nơi người dân còn cho thêm nước cốt dừa để tăng độ béo cho chè.

Chè trôi nước có cách làm giống bánh chay nhưng hình tròn như bánh trôi

Văn cúng Tết Hàn thực

Khi thực hiện nghi lễ cúng Tết Hàn thực không thể thiếu bài văn khấn cúng Tết Hàn thực. Dưới đây là bài khấn đầy đủ và chính xác, trích từ sách “Tìm hiểu Văn hóa Tâm linh của người Việt” - NXB Hồng Đức:

Văn khấn cúng Tết Hàn thực đầy đủ chính xác

Kết luận

Tết Hàn thực đã trở thành một nét đẹp văn hóa của người Việt trong dịp tháng 3 Âm lịch hàng năm. Những chiếc bánh trôi trong Tết Hàn thực là biểu hiện hòa hợp âm dương, mong cầu tiết khí thuận hòa, không quá oi bức trong những ngày  sắp đến.